فسفر(P):

فسفر بعد از ازت به­عنوان عنصر حیاتی برای گیاهان و میکروارگانیسم­ها محسوب می­شود که به اشکال مختلف معدنی و آلی در خاک موجود است و به­عنوان ترکیب اصلی کود فسفات آمونیوم گرانوله غنی شده با آهن­ به­کار برده می­شود.

منبع اصلی فسفر، سنگ­های رسوبی می­باشد و اصولاٌ در اتمسفر، فسفری وجود ندارد. بنابراین، برای این­که این عنصر غذایی قابل استفاده موجودات زنده باشد بایستی این سنگ­ها هوا دیده شوند. گیاهان یون­های فسفات محلول را از طریق ریشه جذب کرده و از آنها در ساخت بافت­های زنده استفاده می­کنند.

فسفر به عنوان کليد زندگي گياه لقب گرفته و مهم‌ترين نقش فسفر در گياه، در انتقال و ذخيره انرژي به صورت مولکول ATP است. فسفر در رشد زايشي و تشکيل گل و غيره نقش مهم و مؤثري دارد. فسفر به عنوان یك عنصر ساختمانی در ساخت اسیدهای نوكلئیك و فعالیت متابولیكی گیاه نقش داشته و بطور غیر مستقیم بر عملكرد محصولات از این طریق تأثیر می‌گذارد.

فسفر يكي از اجزاي تشكيل دهنده هسته سلول و براي تقسيم سلولي ضروري است. به اين دليل كه در تكامل بافت مريستم دخالت دارد و به ويژه در مرحله اوليه رشد براي توسعه رشد ريشه نهال ها مورد نياز است. تأمين فسفر كافي در بستر بذر براي بسياري از گياهان زراعي ضروري است. ریشه‌زایی، ازدیاد مواد ذخیره‌ای، انتقال هیدرات کربن در گیاه، موفقیت در عمل تلقیح و تشکیل میوه، تأثیر در رنگ و درشتی میوه و زودرس نمودن میوه از تأثيرات ديگر فسفر برروي گياهان است.

فسفر به شکل فسفات از خاک جذب می­شود بعضی از ترکیبات فسفاته که زیاد در آب قابل حل نبوده بوسیله گیاهان قابل جذب نیستند. به­علاوه، فسفات­ها آزاد در خاک نیز ممکن است با دیگر مواد شیمیائی خاک واکنش داده و بصورت ترکیبات غیر محلول در آیند. بدین ترتیب، این ترکیبات فسفره برای گیاهان غیر قابل استفاده خواهند بود. برای تامین فسفر در گیاهانی که سطح فسفر آنها پایین است از کودهای حاوی فسفر به شرح زیر استفاده می شود: کود بیوفسفات طلایی، کود سوپرفسفات ساده، کود سوپرفسفات تریپل، کود منو فسفات آمونیوم، کود پلی فسفات آمونیوم، اسیدفسفریک خالص، کود میکروبی فسفاته وکود دی آمونیوم فسفات.

علایم كمبود فسفر: 

·        کاهش رشد عمومی گیاه	·        ايجاد لكه‌هاي نكروزه در برگ‌ها
·        کوتاه و باریک شدن برگ و دمبرگ­ها	·        کاهش محصول میوه ودانه در اثر کاهش تعداد جوانه‌ها و شكوفه‌ها
·        كاهش پنجه­زدن در غلات	·        کاهش فعل و انفعالات نظیر تبدیل قند به نشاسته
·        كاهش كيفيت ميوه و طول دوره نگهداري آن در انبار

محصولاتي نظیر ذرت، غلات زمستانه (در بهار)، ميوه‌هاي نرم و ميوه‌های درختي به كمبود فسفر بيشتر حساس­ترند.

عوامل تشدید کننده علایم کمبود فسفر:

• كمبود مواد آلی
• اسيدي بودن خاك
• شرايط سرد و مرطوب

علایم بیشبود فسفر:

بر اثر مصرف زياد فسفر، گياه دچار مسموميت فسفري مي‌شود و يا تعادل تغذيه‌اي گياه بهم مي‌خورد. همچنين در اثر مصرف زياد فسفر به دليل اثر آنتا‌گونيستي فسفر با روي، كمبود روي در گياه بروز مي‌كند. بهترين عنصري كه با فسفر اثر آنتا‌گونيستي داشته، عنصر روي است كه بر اثر مصرف زياد فسفر در كشور ما كمبود روي(Zn) ، آهن (Fe) و منگنز (Mn) تشديد مي‌شود.

در ضمن زیادی فسفر باعث افزایش اسید فیتیک (Phytic acid) یا فیتات (Phytate) در دانه­ی غلات و حبوبات می­شود. این اسید در بدن باعث کاهش جذب روی می­شود.

ازت (N):

عنصر نيتروژن يا ازت يكي از مهمتــرين عناصر غذائـي مورد نياز گياهان است. اين عنصر در سنتـــز اسيـدهاي آمينه و پروتئيــن‌ها نقـــش اساســي داشته و جزیی از ساختار كلروفيل برگ و برخی هورمون‌های گیاهی مي‌باشــد. كمبــود آن باعث از بين رفتن رنگ سبز برگ‌ها و كاهش رشد گياهان خواهد شد. اگر چه نيتروژن ۸۰ درصد اتمسفر هوا را تشکیل می دهد، اما اين عنصر بايستي توسط باکتري‌هاي موجود در خاک به اشکال قابل جذب (نيترات و آمونيوم) تبديل شود.

انواع جذب ازت:

جذب فعال: در این نوع، گیاهان عناصر غذایی را با صرف انرژی به وسیله ناقلین یا حاملین و به صورت اختصاصی جذب می‌کنند.

جذب غیرفعال: این نوع جذب با فرآیند انتشار صورت می¬گیرد. روش دیگر جذب غیر فعال از طریق تبادل یونی است.

جذب ازت به شکل نیترات به وسیله ریشه گیاه به طریقه فعال است. ولی جذب آمونیوم به وسیله ریشه گیاه می‌تواند به صورت جذب فعال یا غیرفعال باشد. نیترات میل به قلیایی کردن محیط اطراف خود دارد و آمونیوم میل به اسیدی کردن محیط اطراف خود دارد. بنابراین در یک کود اگر نیتروژن آمونیاکی و نیتراتی در کنار هم باشند یک ترکیبی خنثی بوجود می آید که باعث جذب بهتر نیتروژن توسط گیاه می¬شود و اگر به روش پخش سطحی به کار رود، به شدت اوره دستخوش تصعید نمی¬شود و همچنین اگر آب آبیاری یا بارندگی زیاد و خاک شنی باشد به راحتی در خاک شسته نمی¬شود و سریع از دسترس گیاه خارج نمی شوند.

گوگرد(S):

گوگرد عمدتاً در تولید اسیدهای آمینه و پروتئین نقش دارد و کمبود آن باعث کاهش عملکرد کمی و کیفی محصول می­شود. با توجه به این که اکثر خاک­های کشور و خصوصاً خاک­های فلات ایران، قلیایی و آهکی می­باشد. و از طرفی کمبود مواد آلی و بی­کربناتی بودن اکثر آب­های آبیاری باعث محدود شدن حلالیت عناصر غذایی پرمصرف و ریزمغذی­ها می­شود و عملاً جذب این عناصر به کندی صورت می­گیرد. بنابراین به دلایلی که ذکر شد، برای اصلاح PH خاک­های آهکی و تغذیه گیاهان، گوگرد اهمیت خاصی دارد.

آهن(Fe):

عنصر آهن، یكی از عناصر كم مصرف است كه وجود آن به اندازه كافی برای رشد گیاهان زراعی و باغی لازم است و در تشكیل سبزینه گیاهان زراعی و باغی نقش ارزنده­ای دارد. به دلیل آهكی بودن بخش زیادی از خاك­های زراعی و باغی كشورمان، بسیاری از محصولات زراعی از كمبود آهن رنج می­برند. آبياري سنگين، فشردگي و يا هر عامل ديگري كه تهويه خاك را كاهش دهد، باعث افزايش غلظت دي اكسيد كربن در خاك مي­شود و در حضور آهك واكنشی انجام مي­دهد كه طي آن بي­كربنات توليد شده و خاصيت بافري دارد. به اين معنا كه از كاهش pH در اطراف ريشه تا حدي جلوگيري مي­كند و قابليت جذب آهن كاسته مي­شود. در نتیجه با افزودن عنصر آهن در کنار گوگرد، جذب آن توسط گیاه تسهیل می­شود.